mind map یا نقشه ذهنی چیست؟

نقشه ذهنی چیست؟ نقشه ذهنی، نموداری درختی است که برای بیان کردن کلمات، ایده‌ها، فعالیت‌ها یا موارد دیگر مربوط به یک کلید واژه یا ایده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نمودار برای تولید، سازماندهی و ساختار دهی ایده‌ها و افکار به کار بسته می‌شود و در حل مسئله، فرایند تصمیم گیری و نوشتن می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. این تکنیک برای نشان دادن ایده‌ها، اطلاعات، یادداشت‌ها و … به طریق دیاگرام‌های درختی به کار می‌رود. استفاده از نمودارهای درختی از قرن‌ها پیش وجود داشته است اما نخستین بار در دهه ۷۰ میلادی، روانشناس و برنامه‌سازی تلویزیونی تونی بوزان از واژه نقشه ذهنی (مایند مپ) برای معرفی گسترده آن استفاده کرد.

نقشه ذهنی یکی از مواردی است که می‌توانید از آن برای طراحی اینفوگرافیک استفاده کنید و از بهترین تکنیک‌ها برای این کار به شمار می‌آید.

تفاوت نقشه ذهنی و نقشه مفهومی چیست؟

نقشه‌ی مفهومی یا Concept Map ساختاری شبیه به mind map دارد. تفاوت اصلی در اینجاست که نقشه مفهومی چند ایده‌ی نزدیک به هم را بسط‌وگسترش می‌دهد، اما همان‌طور که گفتیم، mind map ساختار شعاعی هر ایده را ترسیم می‌کند. در نقشه ذهنی ما حدود هر ایده را تبیین و ترسیم می‌کنیم.

تاریخچه‌ی نقشه ذهنی یا Mind Map

همیشه در طول تاریخ و در فرهنگ‌های مختلف روش‌های مختلفی برای خلاصه‌کردن مطالب و مفاهیم به کار رفته است. بااین‌همه ترسیم mind map قدمت چندانی ندارد. احتمالاً طرح‌هایی شبیه به نقشه ذهنی را در آثار داوینچی پیدا می‌کنید، اما اولین کسی که از چنین ساختاری استفاده کرد فیلسوفی قرن‌هفدهمی به‌نام پورفیری بود که از این ابزار برای ساختاربخشیدن به اطلاعات حاصل از مطالعه‌ی آثار افلاطون استفاده کرد.

اولین کسی که روش ترسیم نقشه ذهنی را مدون کرد تونی بوزان بود. او در دهه‌ی ۱۹۷۰ در کتابی با عنوان «The Mind Map Book: How to Use Radiant Thinking to Maximize Your Brain’s Untapped Potential» این روش را توضیح داد. همچنین او در آن کتاب با نزدیک‌دانستن ساختار mind map با اشکال و ساختارهایی که در طبیعت وجود دارد و البته شبیه‌دانستن آن با نورون‌های مغز سعی کرد برای روش خود مزیت‌هایی ایجاد کند.

شاید اگر اصرار او بر این‌گونه دفاع از نظریه نقشه ذهنی نبود، این روش در میان دانشگاهیان طرفدارهای بیشتری پیدا می‌کرد. بااین‌همه این اتفاق نیفتاد و همیشه دانشگاهیان به کتاب او به‌چشم اثری سطحی نگاه کرده‌اند.

چگونه نقشه ذهنی بکشیم؟ نکاتی درباره ترسیم نقشه ذهنی

تونی بوزان بحثهای گسترده ای را به عنوان آموزش نحوه ترسیم mind map مطرح می‌کند و تاکید دارد که طراحی نقشه ذهنی هم، مانند یادداشت برداری یا شیوه مستندسازی دیگر، نیازمند تمرین و ممارست است.او توضیح می‌دهد که ترسیم نقشه ذهنی می‌تواند به شفاف تر شدن ایده ها، به آموزش بهتر و اثربخش‌تر، به یادداشت برداری سریع‌تر و انتقال بهتر مطالب، به مدیریت زمان در جلسات و تصمیم گیری بهتر کمک کند.

نرم افزارهای ترسیم نقشه ذهنی فراوان هستند. ضمن اینکه ترسیم نقشه های ذهنی روی کاغذ هم دشوار نیست. آنچه مهم است مهارت در انتخاب طرح بهتر برای مایند مپ است.

در اینجا برخی از پیشنهادهای تونی بوزان را برای بهتر شدن نقشه های ذهنی مرور می‌کنیم:

در انتخاب کلمات دقیق باشید. یک یا دو یا چند کلمه قرار است جایگزین مطلبی شود که در حالت عادی در قالب یک یا چند پاراگراف ثبت می‌شد. مطمئن شوید که کلمات شما، مفهومی را که مد نظر دارید منتقل می‌کنند و بعداً اگر به mind map مراجعه کنید، مفاهیم را به خوبی به یاد می‌آورید.

از ترسیم خط و خطوط و نقاشی و سایر ابزارهای بصری هم استفاده کنید. اینکه من نقاشی بلد نیستم یا دوست ندارم، بهانه‌ی خوبی نیست. حتی استفاده از آیکون‌های ساده هم mind map شما را دوست داشتنی‌تر و قابل فهم‌تر می‌کند.

خیلی بهتر است اگر راجع به حمل با کشتی می‌نویسید، یک کشتی کوچک هم کنار آن نقاشی کنید:

تلاش کنید نوشته هایتان همه با یک رنگ و در یک اندازه نباشند. چه بر روی کاغذ و چه هنگام استفاده از نرم افزارها، بر اساس اهمیت موضوعات و دسته بندی‌ها، از رنگها و ابعاد مختلف استفاده کنید.

هنگام ترسیم مایند مپ، از همان ابتدا فضا را به اندازه کافی باز در نظر بگیرید تا بعداً مجبور نشوید در میانه‌ی کار، کاغذ را عوض کنید و یا هنگام استفاده از نرم افزار، درگیر تغییر چیدمان شوید.

ابزارهای رسم نقشه ذهنی

Coggle

Coggle یکی از بهترین ابزارهای آنلاین برای رسم mind map است که امکانات زیادی برای رسم مایند مپ در اختیار شما می‌گذارد. نسخه رایگان این ابزار امکانات زیر را در اختیار شما می‌گذارد:

امکان استفاده از ۱۶۰۰ آیکون رایگان
امکان آپلود عکس بدون محدودیت تعداد
دسته‌بندی خودکار شاخه‌ها
امکان دانلود فایل نهایی به صورت PDF و تصویر

و …

یکی از ویژگی‌های مثبت Coggle محیط رنگی شاد آن و کلیدهای میانبری است که در اختیار شما قرار می‌دهد. این کلیدها سرعت کار شما را برای رسم مایند مپ افزایش می‌دهند و باعث می‌شوند رسم دیاگرام برای شما بسیار آسان شود. هنگام ثبت نام در سایت Coggle از شما پرسیده می‌شود که برای چه هدفی می‌خواهید از مایند مپ استفاده کنید و شغل اصلی شما چیست. براساس انتخاب شما، خود Coggle محیط مناسبی را برای رسم نقشه ذهنی در اختیارتان قرار می‌دهد.

XMind

در صفحه اول سایت XMind به این جمله برمی‌خوریم: ایده‌ها بر درخت می‌رویند.

XMind یک نرم افزار کامل برای طراحی mind map و پرورش ایده و خلاقیت است. این نرم افزار نقشه ذهنی را می‌توانید به صورت رایگان از سایت آن دانلود و استفاده از آن را بلافاصله آغاز کنید. XMind برخلاف Coggle دسته‌بندی موضوعی ندارد اما تم‌های متنوعی دارد که کاربر می‌تواند براساس موضوع مورد نظرش یکی از آن‌ها را انتخاب کند. تم‌های XMind قابلیت شخصی‌سازی دارند و می‌توانید از کتابخانه آیکون‌ها و استیکرهای این نرم افزار برای طراحی مایند مپ استفاده کنید. مهم‌ترین ویژگی این نرم افزار را می‌توان محیط ساده و رابط کاربری مناسب آن برای افراد تازه کار نامید.

MindManager

MindManager محصولی از شرکت Mindjet است. نرم افزاری دیگر برای طراحی نقشه ذهنی که محیط آن نسبت به دو ابزار قبلی پیچیده‌تر به نظر می‌رسد و محیط نرم افزار پاورپوینت را در ذهن شما تداعی می‌کند. شعار MindManager این است: با نقشه صحیح می‌توانید به هر جایی بروید! نرم افزار را می‌توانید از سایت Mindjet دریافت و ۳۰ روز به صورت رایگان از آن استفاده کنید. به غیر از خود نرم افزار، سایت آن نیز یک منبع فوق‌العاده برای آموزش محسوب می‌شود. مقاله‌ها، وبینارها و ویدیوهای آموزشی در سایت Mindjet وجود دارند که با استفاده از آن‌ها هم درباره مبانی نظری‌تر مایند مپ و هم درباره کار با Mindmanager بیشتر می‌آموزید.

Ayoa

این نرم افزار mind map تاریخچه جالبی دارد: نخستین نرم افزاری که برای طراحی نقشه ذهنی معرفی شد، Imindmap نام داشت و تونی بوزان بنیانگذار واژه مایند مپ آن را ابداع کرد. Imindmap تا سال‌ها نرم‌افزار بسیار محبوبی برای طراحی مایند مپ بود. این نرم افزار اکنون به این نام وجود ندارد بلکه نسخه تغییر یافته آن به نام Ayoa به عنوان ابزاری برای طراحی نقشه ذهنی و مدیریت تسک‌ها در دسترس است. Ayoa بر پایه فضای ابری بنا شده است. آن را می‌توانید هم به صورت آنلاین استفاده کنید هم نسخه دسکتاپ آن را دانلود کنید. محیط رنگی و گرافیک‌های جذاب Ayoa باعث می‌شود که رسم نقشه ذهنی با این نرم افزار نقشه ذهنی برای شما به تجربه‌ای جذاب تبدیل شود.