بیزینس مدل زمانی که کسب‌وکاری را راه‌اندازی می‌کنید، برنامه‌ریزی از مهم‌ترین اقداماتی است که در همان ابتدای کار باید انجام دهید. اگرچه این کار فرایندی خسته‌کننده به‌ نظر می‌رسد، باید برای تعیین این‌که چه محصول یا خدماتی را در بیزینس خود ارائه می‌دهید، مشتریان شما چه کسانی خواهند بود و از چه راهی درآمد کسب خواهید کرد، زمان بگذارید.

 باید یک مدل کسب‌وکار را برگزینید و در برنامه‌ریزی و تحقیقاتتان از آن استفاده کنید. در این مقاله از تدریس24 پاسخ می‌دهیم مدل کسب و کار یا بیزینس مدل چیست و انواع الگوهای آن را بررسی می‌کنیم. همچنین درباره‌ی مشخصه‌های بهترین مدل کسب و کار صحبت می‌کنیم.

اجزای اصلی مدل کسب و کار بیزینس مدل

بیزینس مدل همان طور که در تعریف مدل کسب‌وکار گفتیم، مدل‌های کسب‌وکار از نظر شکل و عملکرد بسیار متفاوت‌، اما اجزای اصلی آن‌ها یکسان هستند. حال که می‌دانید مدل کسب و کار یا بیزینس مدل چیست و چه تعریفی دارد، در ادامه بهتر است با اجزای اصلی آن نیز آشنا شوید.

عناصر اصلی مدل‌های کسب‌وکار عبارت‌اند از:

ارزش پیشنهادی منحصربه‌فرد؛

بازار هدف ماندگار؛

مزیت رقابتی.

شما بدون این‌ها راهی برای درآمدزایی نخواهید داشت.

بیزینس مدل مدل کسب‌وکار فقط به درآمد مربوط نیست، بلکه برای آن‌که بتوانید دیدی همه‌جانبه و کلی به کسب‌وکارتان داشته‌باشید، باید هزینه تولید و سایر عوامل دخیل را نیز در نظر بگیرید. در طراحی مدل کسب‌وکار چه مواردی دخیل‌اند؟

هنگام تدوین مدل کسب‌وکار حتما ۱۰ مؤلفه‌ی زیر را مدنظر داشته‌باشید:

بازار هدف: گروه‌ خاصی از مصرف‌کنندگان به محصول شما تمایل نشان خواهند داد؛

مزیت رقابتی: ویژگی منحصربه‌فرد محصول یا خدمات شما که رقبا به‌راحتی نمی‌توانند از آن کپی‌برداری کنند؛

ساختار هزینه: فهرستی از هزینه‌های ثابت و متغیری که کسب‌وکار شما برای فعالیت به آن‌ها احتیاج دارد و نحوه‌ی تأثیر این هزینه‌ها بر استراتژی قیمت گذاری؛

معیارهای کلیدی (عملکرد): روش‌هایی که با استفاده از آن‌ها موفقیت شرکتتان را می‌سنجید؛

منابع: سرمایه‌های فیزیکی، مالی و فکری شرکتتان؛

مشکل و راه‌حل: نقاط درد مشتریان هدف و این‌که مجموعه‌ی شما چگونه قرار است به آن‌ها پاسخ دهد؛

مدل درآمدی: چارچوبی که منابع درآمد در دسترس را شناسایی می‌کند؛

جریان‌های درآمدی: راه‌های متعددی که شرکت شما می‌تواند از طریقشان درآمدزایی کند؛

حاشیه‌ی سود: مابه‌التفاوت درآمد و هزینه‌های تجاری.

در مدت‌زمانی که در حال تدوین طرح کسب‌وکارتان هستید، این‌ موارد خودشان را نشان می‌دهند و به ایده‌ی تجاری شما جهت می‌بخشند. در این مرحله مدل کسب‌وکارتان صرفا حاوی اطلاعاتی درباره‌ی نحوه‌ی عملکرد کسب‌وکارتان است و استراتژی‌هایتان را تقویت نمی‌کند. به‌ مرور زمان، بر اساس آموخته‌هایتان می‌توانید استراتژی‌های لازم را اتخاذ کنید یا در صورت لزوم تغییرشان دهید.

اکنون که دریافتید مدل کسب و کار یا بیزینس مدل چیست و با اجزای اصلی آن آشنا شدید، وقت آن است که انواع مختلف مدل‌های کسب‌وکار را نیز بشناسید. همان طور که گفتیم، الگوهای گوناگونی از مدل‌های کسب‌وکار وجود دارند که بر اساس شرکت یا کسب‌وکاری خاص می‌توانید آن‌ها را تغییر دهید و به‌ صورت سفارشی تدوین کنید. (این اقدام عموما شکل‌گیری مدل کسب‌وکار تحول‌آفرین نامیده می‌شود.)

۱. مدل اشتراکی (Subscription model)

مدل کسب‌وکار اشتراکی برای کسب‌وکارهای سنتی (فیزیکی) و مشاغل آنلاین به شکل یک‌سانی استفاده می‌شود. همان طور که در بررسی نتفلیکس گفتیم، در این مدل مشتری برای استفاده از خدمات و محصولات باید به‌ صورت ماهانه (یا در هر بازه‌ی زمانی دیگری) مبلغی را پرداخت کند.

بیزینس مدل در این حالت ممکن است شرکت محصول خود را مستقیم با پُست برای شما ارسال کند (مجله‌ها و روزنامه‌های اشتراکی) یا برای استفاده از خدمات یک مجموعه باید هزینه‌ای را پرداخت کنید.

مثال: به‌ غیر از نتفلیکس، سایر مشاغلی که از مدل کسب‌وکار اشتراکی استفاده می‌کنند عبارت‌اند از: هلوفرش (HelloFresh)، بیرکارتل (Beer Cartel)، استیچ فیکس (StitchFix) و سایر سرویس‌های پخشی مانند هولو (Hulu)، اچ‌بی‌او گو (HBO Go) و دیزنی پلاس (Disney+).

۲. مدل کسب و کار باندلینگ (Bundling model)

بیزینس مدل همان طور که از اسمش پیداست، مدل کسب‌وکار باندلینگ شامل شرکت‌هایی است که دو یا چند محصول را در کنار یکدیگر به‌ عنوان محصولی واحد و اغلب با قیمتی کم‌تر از فروش جداگانه محصولات می‌فروشند.

 این مدل فرصتی را در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد که حجم بیش‌تری از فروش را تولید کنند و شاید محصولات یا خدماتی را به بازار عرضه کنند که فروش آن‌ها دشوارتر است. به هر حال، از آن‌جایی که کسب‌وکارها محصولاتشان را با قیمت کم‌تری می‌فروشند، حاشیه سود اغلب کاهش پیدا می‌کند.

۳. مدل فریمیوم (Freemium)

مدل کسب و کار فریمیوم با رواج مشاغل آنلاین و SaaA (Software as a Service یا استفاده از یک نرم‌افزار بر بستر وب) محبوبیت یافته‌است. چارچوب اصلی مدل مذکور این‌گونه است که یک شرکت نرم‌افزاری ابزاری اختصاصی را، مانند اپلیکیشن یا مجموعه‌ای از ابزارها، تولید می‌کند و آن‌ را رایگان در اختیار کاربران قرار می‌دهد؛

 اما بعضی از امکانات و قابلیت‌های کلیدی آن‌ها را محدود می‌کند که به‌ مرور زمان، کاربران تمایل پیدا خواهند کرد که به‌ صورت منظم از آن استفاده کنند. در این صورت، آن‌ها برای استفاده از این امکانات باید هزینه‌ی اشتراک پرداخت کنند.

اسپاتیفای (Spotify) یکی از بهترین نمونه‌هایی است که از مدل کسب و کار فریمیوم استفاده می‌کند. کاربران بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای به کل پایگاه داده‌ی موسیقی اسپاتیفای دسترسی خواهند داشت، اما بین آهنگ‌ها، تبلیغات پخش خواهد شد.

بیزینس مدل گاهی کاربران برای آن‌که بتوانند بدون وقفه آهنگ گوش کنند، ترجیح می‌دهند هزینه‌ی اشتراک پخش پریمیوم (بدون تبلیغات) را پرداخت کنند. اسپاتیفای، اسکایپ (Skype)، لینکدین (LinkedIn)، و میل‌چیمپ (MailChimp) از جمله مشاغلی هستند که از مدل فریمیوم استفاده می‌کنند.

۴. مدل تیغ یا دسته‌ی تیغ (Razor blades)

برای درک این نوع مدل کسب و کار کافی است به داروخانه‌ی محلی خود مراجعه کنید؛ متوجه خواهید شد که تیغ‌های تعویضی در مقایسه با دسته‌ی تیغ، هزینه بیش‌تری دارند. شرکت‌ها با درک این‌که در آینده به خرید لوازم جانبی گران‌تر ادامه خواهید داد (تیغ در این مورد)، تیغ‌های ارزان‌تری را ارائه می‌کنند. به همین دلیل است که این مدل کسب و کار را مدل «تیغ» یا «دسته‌ی تیغ» نامیده‌اند.

برخی از شرکت‌ها علاوه بر مدل‌های قدیمی تیغ، از مدل تیغ معکوس استفاده می‌کنند؛ یعنی مدلی که در آن محصولی با حاشیه‌ی سود بالا به مشتریان فروخته می‌شود و سپس محصولاتی با حاشیه‌ی سود پایین را همراه با محصول اولیه تبلیغ می‌کنند. بارزترین مثال این مدل گوشی‌های آیفون و مک‌های اپل هستند. شما کالایی مثل تلفن یا کامپیوتر را که حاشیه‌ی سود بالایی دارند، می‌خرید و سپس اپل لوازم جانبی‌ای را مانند ایرپاد، به شما پیشنهاد می‌کند.